Epizootyczna martwica ogona ryb – zagrożenie dla zdrowia ryb i akwakultury

Epizootyczna martwica ogona ryb, znana również pod nazwą Epizootic Ulcerative Syndrome (EUS), to ciężka, zakaźna i często śmiertelna choroba ryb słodkowodnych i estuaryjnych. Choroba ma zasięg ogólnoświatowy i po raz pierwszy została opisana w Azji Południowo-Wschodniej. Obecnie jest notowana w wielu krajach tropikalnych i subtropikalnych, ale może również występować w Europie, szczególnie w warunkach sprzyjających jej rozwojowi, takich jak niska temperatura, zanieczyszczenia środowiskowe i stres hodowlany. Choroba ta ma charakter sezonowy – najczęściej występuje w porach przejściowych (jesień, wiosna), kiedy ryby są osłabione i bardziej podatne na infekcje.

Głównym czynnikiem wywołującym EUS jest grzyb oportunistyczny Aphanomyces invadans, należący do niższych grzybów wodnych (Oomycota). Grzyb ten przenika przez uszkodzoną skórę ryb, namnaża się w tkankach miękkich i powoduje rozległe zmiany martwicze i owrzodzenia. Dodatkowo, w patogenezie mogą uczestniczyć bakterie saprofityczne, które wtórnie kolonizują zmiany skórne i przyczyniają się do pogłębiania obrazu klinicznego choroby. Wśród czynników predysponujących do zachorowań wymienia się:

• stres środowiskowy,
• nagłe zmiany temperatury,
• niską jakość wody (np. obniżona zawartość tlenu, obecność amoniaku),
• urazy mechaniczne,
• niedobory żywieniowe,
• obecność innych patogenów.

Choroba dotyka szeroką gamę gatunków ryb, zarówno dzikich, jak i hodowlanych. Wśród gatunków najbardziej podatnych znajdują się karp (Cyprinus carpio), tilapia, sum afrykański, okonie, sandacze, a także inne ryby karpiowate i drapieżne. EUS może prowadzić do bardzo wysokiej śmiertelności, sięgającej nawet 70–100% w populacjach szczególnie narażonych. Obecność choroby w wodach naturalnych może mieć również poważny wpływ na populacje dzikich ryb i lokalne ekosystemy.

Objawy kliniczne EUS są bardzo charakterystyczne. Początkowo u ryb pojawiają się ciemne plamy na skórze, drobne wybroczyny lub zmiany rumieniowe. Zmiany te szybko przekształcają się w głębokie owrzodzenia sięgające warstw mięśniowych, co prowadzi do znacznego osłabienia zwierząt i ich podatności na wtórne infekcje. Jednym z najbardziej widocznych objawów jest:

•  martwica i zniszczenie płetwy ogonowej – stąd potoczna nazwa choroby,
• ryby stają się apatyczne,
• mają trudności z pływaniem,
• nie pobierają pokarmu,
• często wykazują zaburzenia równowagi.

W zaawansowanych przypadkach dochodzi do obumarcia znacznych fragmentów tkanek i zgonu.

Rozpoznanie epizootycznej martwicy ogona ryb opiera się na obserwacji objawów zewnętrznych oraz badaniach laboratoryjnych. Mikroskopowe badanie wycinków tkanek pozwala stwierdzić obecność strzępek grzyba Aphanomyces invadans. Dodatkowo stosuje się badania histopatologiczne, posiewy mikrobiologiczne oraz metody biologii molekularnej, takie jak PCR, które umożliwiają dokładną identyfikację patogenu. Prawidłowa diagnoza jest kluczowa do odróżnienia EUS od innych chorób skóry ryb, takich jak flexibakterioza czy infekcje Aeromonas spp.

Leczenie EUS w praktyce jest bardzo trudne, zwłaszcza w warunkach otwartych zbiorników wodnych. W hodowlach możliwe jest ograniczenie strat poprzez szybkie usuwanie i utylizację chorych osobników, dezynfekcję zbiorników, poprawę jakości wody (np. zwiększenie natlenienia, stabilizacja pH) oraz ograniczenie stresu ryb. Stosowanie kąpieli terapeutycznych z dodatkiem środków przeciwgrzybiczych może przynieść pewną skuteczność, jednak nie zawsze jest wystarczające. Dużą rolę odgrywa również wspomaganie odporności ryb poprzez:

•  odpowiednie żywienie,
• dodatki immunostymulujące,
• witaminy (szczególnie A, C, E).

Zapobieganie EUS opiera się głównie na działaniach profilaktycznych. Należy unikać wprowadzania do zbiorników nowych ryb bez uprzedniego ich przebadania i kwarantanny. Kluczowe znaczenie ma także przestrzeganie zasad bioasekuracji – m.in.:

• dezynfekcja sprzętu,
• ograniczenie dostępu dzikich zwierząt do stawów hodowlanych,
• kontrola jakości pasz i wody,
• regularne monitorowanie zdrowia ryb,
• szybka reakcja na pierwsze objawy choroby są kluczowe w minimalizacji strat.

Epizootyczna martwica ogona ryb to poważna choroba zakaźna, która może prowadzić do masowej śmiertelności i poważnych strat ekonomicznych w hodowli ryb. Ze względu na jej trudne leczenie i szybkie rozprzestrzenianie się, szczególną uwagę należy poświęcić profilaktyce, kontroli stanu zdrowia ryb oraz utrzymaniu odpowiednich warunków środowiskowych w akwakulturze. Wzrost świadomości hodowców i rozwój nowoczesnych metod diagnostycznych dają nadzieję na skuteczniejszą walkę z tym niebezpiecznym schorzeniem w przyszłości.