Symulacje medyczne to nowoczesne narzędzie, które rewolucjonizuje sposób kształcenia i doskonalenia umiejętności w medycynie. Dzięki zaawansowanym technologiom, takim jak wirtualna rzeczywistość, symulatory 3D czy interaktywne manekiny, umożliwiają lekarzom, pielęgniarkom i innym specjalistom medycznym przeprowadzanie realistycznych ćwiczeń, które odzwierciedlają rzeczywiste warunki kliniczne. Tego typu symulacje pozwalają na naukę i doskonalenie procedur medycznych bez ryzyka dla pacjentów, co przyczynia się do poprawy jakości opieki zdrowotnej.
Historia symulacji medycznych
Historia wykorzystania symulacji w edukacji medycznej sięga wielu wieków wstecz, kiedy to kładziono duży nacisk na rozwijanie umiejętności praktycznych. Już w starożytności tworzono gliniane i kamienne modele przedstawiające cechy kliniczne chorób oraz ich wpływ na organizm ludzki, a zwierzęta wykorzystywano do nauki chirurgii. Nowoczesna era symulacji medycznych rozpoczęła się w latach 60. XX wieku. W 1956 roku dr Peter Safar prowadził badania nad skutecznością metody oddychania usta-usta na ochotnikach, zwracając uwagę na efektywność podawania tlenu pacjentom, którzy nie oddychali, oraz eliminowanie dwutlenku węgla. Wspólnie z Jamesem Elamem opracowali zasady prowadzenia sztucznej wentylacji, które są stosowane do dziś, polegające na odchyleniu głowy pacjenta do tyłu, uniesieniu żuchwy oraz wdmuchiwaniu powietrza przez usta do nieoddychającego chorego. Spostrzeżenia te zostały przedstawione na konferencji w Norwegii, w której uczestniczył również Asmund Laerdal, producent plastikowych zabawek. To właśnie on podjął się rozpoczęcia produkcji pierwszego manekina do nauki resuscytacji – Resusci Anny. Wkrótce pojawił się też manekin do nauki wykonywania zewnętrznego masażu serca, a także model "pacjenta" służący do rozpoznawania chorób kardiologicznych. Te innowacje dały początek współczesnym symulacjom medycznym. Dziś, dzięki postępowi technologicznemu i rosnącym wyzwaniom edukacyjnym, symulacje medyczne stały się kluczową metodą nauczania, oferującą wysokiej jakości, spójne i powtarzalne doświadczenia kliniczne.
Czym jest symulacja medyczna?
Symulacja medyczna to metoda edukacyjna, która polega na umożliwieniu nauki przez doświadczenie w kontrolowanych warunkach. Jest stosowana w celu rozwijania umiejętności praktycznych oraz kompetencji społecznych uczniów, którzy uczą się w realistycznie odwzorowanych warunkach i sytuacjach klinicznych, opartych na specjalnie opracowanych scenariuszach. Dzięki symulacjom medycznym możliwe jest przeprowadzanie scenariuszy w bezpiecznych, powtarzalnych warunkach, zgodnych z aktualnymi standardami wiedzy. Uczenie się przez doświadczenie, będące częścią definicji symulacji, to aktywny proces, w którym student stosuje zdobytą wiedzę, łącząc nowe informacje i doświadczenia z tymi wcześniejszymi. Ćwiczenie scenariuszy może odbywać się indywidualnie, jednak zazwyczaj realizowane jest przez zespół osób z tego samego kierunku studiów lub przedstawicieli różnych zawodów, w symulowanym środowisku, które jak najwierniej odzwierciedla rzeczywiste miejsce.
Cele i rodzaje symulacji medycznych
Głównym celem symulacji jest odtwarzanie konkretnych schematów działań, które służą nauce lub testowaniu umiejętności. Nowatorska forma edukacji daje studentowi możliwość wykonania zadania lub radzenia sobie ze scenariuszem klinicznym w warunkach przypominających rzeczywiste, bez ryzyka narażania pacjenta na niebezpieczeństwo. Takie podejście jest szczególnie pomocne przy nauce nowych i trudnych czynności, które wymagają częstego powtarzania, korygowania błędów i doskonalenia umiejętności.
Wyróżnia się następujące rodzaje symulacji medycznych:
Symulacja wysokiej wierności (high-fidelity simulation)
Symulacja wysokiej wierności polega na jak najbardziej realistycznym odwzorowaniu środowiska nauki oraz obiektu pracy – symulatora (ubrany w odpowiednią odzież i perukę) – w warunkach przypominających rzeczywiste miejsce pracy. Typowe sale symulacyjne w tej metodzie są zaprojektowane tak, aby wyglądały identycznie lub bardzo podobnie do prawdziwych sal szpitalnych, wyposażonych w zaawansowany sprzęt. Często mają takie samo wyposażenie, układ pomieszczeń i wystrój. Symulacja wysokiej wierności, znana także jako symulacja in situ, odbywa się w rzeczywistym miejscu pracy (np. Szpitalny Oddział Ratunkowy), gdzie pacjenta zastępuje symulator lub aktor grający rolę pacjenta. Ważnym elementem takich sal są kamery, sprzęt audio-wizualny i odpowiednie oprogramowanie, które pozwala na odtworzenie scenariusza i późniejszą analizę popełnionych błędów oraz wyciąganie konstruktywnych wniosków na przyszłość.
Symulacja pośredniej wierności (intermediate-fidelity simulation)
W symulacji pośredniej wierności stosowane są symulatory, które potrafią odwzorować podstawowe funkcje życiowe, takie jak puls, akcja serca czy dźwięki oddechowe. Niemniej jednak, symulatory te nie oferują takich funkcji jak mówienie, ruchy klatki piersiowej czy otwieranie oczu. Symulacje o pośredniej wierności są wykorzystywane głównie do wprowadzenia do symulacji lub doskonalenia umiejętności nabywanych podczas symulacji.
Symulacja niskiej wierności (low-fidelity simulation)
W symulacji niskiej wierności głównym celem jest przeprowadzanie ćwiczeń z użyciem sprzętu medycznego oraz trenażerów/symulatorów. Sprzęt ten wspomaga rozwój sprawności manualnej oraz naukę konkretnych umiejętności, takich jak np. zakładanie obwodowego dostępu naczyniowego. Przykładem sal niskiej wierności są pomieszczenia przeznaczone do szkolenia w zakresie zabiegów resuscytacyjnych lub kompetencji komunikacyjnych.
Sprzęt wykorzytywany w symulacjach medycznych
W symulacji medycznej stosuje się różnorodny sprzęt edukacyjny, począwszy od prostych trenażerów, które pomagają w nauce podstawowych umiejętności, aż po zaawansowane symulatory pacjentów, które wiernie odwzorowują człowieka i jego reakcje. Takie symulatory umożliwiają kontrolowanie parametrów w zależności od np. wprowadzonego leczenia.
Trenażer
Trenażery wykorzystywane w symulacjach medycznych to proste urządzenia, które umożliwiają ocenę stanów fizjologicznych lub patologicznych, a także pomagają w doskonaleniu umiejętności poprzez powtarzalne ćwiczenia, np. trenażer do badania ucha, wykonywania wkłuć dożylnych czy przeprowadzania badania palpacyjnego gruczołu piersiowego. W edukacji medycznej stosowane są także bardziej zaawansowane trenażery, które umożliwiają natychmiastową ocenę wykonanych umiejętności, np. trenażer do iniekcji domięśniowych, który sygnalizuje błędne miejsce wkłucia. Trenażery są szczególnie używane podczas wstępnego przygotowania do wykonywania czynności medycznych, nauki nowych umiejętności oraz w trakcie przeprowadzania egzaminów.
Human Patient Simulator (HPS)
To zaawansowane, realistyczne fantomy, które pozwalają na odwzorowanie fizjologicznych parametrów życiowych człowieka oraz różnych stanów chorobowych i patologicznych. Dzięki tym symulatorom, nauczyciel prowadzący zajęcia w sali symulacyjnej może wywołać reakcje na podane leki, zastosowane leczenie lub działania podjęte przez studentów, co pozwala im natychmiastowo dostrzegać skutki swoich decyzji i doświadczać konsekwencji, które mogą wystąpić w rzeczywistej praktyce. Ulepszanie funkcji tych fantomów sprawia, że ich odwzorowanie stanów fizjologicznych i patologicznych staje się coraz bardziej realistyczne. Zaawansowane fantomy oferują m.in. reakcję źrenic na światło, możliwość osłuchania układów krążenia, oddechowego i pokarmowego. Studenci mają za zadanie ocenić stan pacjenta, a fantomy reagują w sposób realistyczny, na przykład przez krwawienie, płacz czy wydalanie moczu. Symulatory HPS umożliwiają przeprowadzanie procedur takich jak intubacja, alternatywne metody udrożnienia dróg oddechowych, defibrylacja, uzyskiwanie dostępu dożylnego lub doszpikowego, a także inne inwazyjne czynności, których większość studentów nie miałaby okazji wykonać w rzeczywistości. Symulacja pozwala na zaprezentowanie rzadkich lub skomplikowanych stanów klinicznych, takich jak krwawienie podpajęczynówkowe, kwasica ketonowa, przełom tarczycowy, posocznica, pęknięcie śledziony czy tamponada serca, które stanowią realne zagrożenie życia. Użycie symulatorów HPS umożliwia studentom wielokrotne ćwiczenie i doskonalenie zarówno podstawowych umiejętności manualnych, jak i specjalistycznych.
Sposoby przeprowadzania symulacji edukacyjnych
Symulację medyczną można przeprowadzić na pięć różnych sposobów: przy użyciu treningu zadaniowego, pacjenta standaryzowanego, symulatorów wysokiej wierności (zaawansowanych manekinów), symulacji komputerowej lub rzeczywistości wirtualnej.
Trening zadaniowy
Polega na tym, że student ćwiczy kluczowe elementy danej procedury lub umiejętności, takie jak zakładanie wkłucia obwodowego, pobieranie krwi żylnej do badań czy wykonywanie iniekcji domięśniowych.
Pacjent standaryzowany (PS)
Jest to soba, która została specjalnie przeszkolona do roli pacjenta, odtwarzając szczegółowo historię choroby, język ciała, wygląd zewnętrzny oraz cechy emocjonalne i osobowościowe danej postaci. Pacjenci standaryzowani to zarówno amatorzy, jak i profesjonalni aktorzy, którzy prezentują różne dolegliwości i objawy kliniczne. Mogą być wyposażeni w specjalne akcesoria, takie jak koszulka wspomagająca symulację zjawisk osłuchowych, kamizelka do przeprowadzania procedur drenażu opłucnowego czy do wykonywania podstawowych zabiegów wewnątrzbrzusznych. Umiejętności interpersonalne i tzw. „miękkie” umiejętności są kluczowe w budowaniu współpracy między personelem medycznym a pacjentami.
Symulatory wysokiej wierności
To zaawansowane manekiny, które wiernie odwzorowują reakcje ludzkiego ciała. Te pacjentów symulatory, będące manekinami o wysokiej wierności, imituje fizjologię człowieka. W niektórych modelach manekin jest połączony z monitorem, który wyświetla parametry odpowiadające objawom danej choroby. Dzięki zainstalowanym głośnikom, pacjent (za pośrednictwem głosu instruktora, który znajduje się w innym pomieszczeniu) może udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez studenta.
Symulacja komputerowa
Rodzaj symulacji wyświetlanej na ekranie komputera przy użyciu grafiki i tekstu. Jest podobna do popularnych gier, gdzie operator komunikuje się z interfejsem za pomocą klawiatury, myszy, joysticka lub innego urządzenia. Programy tego typu mogą udzielać informacji zwrotnych, monitorować działania studentów i je oceniać, co eliminuje konieczność obecności instruktora. Przykładem takiego programu jest HeartCode ACLS, który umożliwia studentom podejmowanie decyzji klinicznych na poziomie profesjonalnym. American Heart Association stosuje w swoim procesie nauczania zasadę „Practice While Watching”, czyli ćwiczenie podczas oglądania, co pozwala uczestnikom skupić się na poprawnym wykonywaniu czynności i zapewnia bardziej efektywne przyswajanie wiedzy. Programy symulacji komputerowej stają się coraz bardziej zaawansowane, integrując rzeczywistość wirtualną, aby umożliwić odtworzenie historii wirtualnego pacjenta napotkanego w trakcie zajęć. Ta dziedzina nadal się rozwija, doskonaląc efektywność edukacji medycznej.
Rzeczywistość wirtualna
Są to symulacje, które wykorzystują zaawansowane, trójwymiarowe metody wizualizacji do odwzorowania rzeczywistych sytuacji w opiece zdrowotnej. Zawiera ona interfejsy fizyczne lub inne technologie, takie jak klawiatura, mysz, detektor mowy, czujniki ruchu czy urządzenia dotykowe. Ta forma symulacji korzysta z technologii opracowanej przez branżę gier, tworząc wirtualny świat do celów edukacyjnych. Wirtualna rzeczywistość jest wykorzystywana do nauki zaawansowanych umiejętności technicznych w takich dziedzinach jak chirurgia ortopedyczna, położnictwo, a także do usprawnienia treningu resuscytacji i innych procedur medycznych wykonywanych przez studentów medycyny i pielęgniarstwa.
Etapy sesji symulacji medycznej
Sesja symulacyjna składa się z trzech głównych etapów:
Prebriefing
Prebriefing, zwany także sesją informacyjną lub orientacyjną, odbywa się przed rozpoczęciem symulacji. Uczestnicy otrzymują wówczas niezbędne instrukcje i informacje przygotowawcze. Celem tego etapu jest zaprezentowanie scenariusza oraz wsparcie uczestników w osiąganiu założonych celów. Prebriefing obejmuje również czas, który nauczyciele, moderatorzy lub inni pracownicy poświęcają na zaplanowanie swoich ról, przygotowanie sali, sprzętu, symulatora oraz rozplanowanie czasu. Przed sesją symulacyjną przeprowadza się wstępne szkolenie, podczas którego sprawdzane jest wyposażenie i jego funkcje, a także prezentowane są dostępne w sali urządzenia, zapewniając uczestnikom czas na przygotowanie się do rozpoczęcia symulacji.
Sesja symulacyjna
Symulacja to etap, w którym studenci realizują scenariusz zaproponowany przez nauczyciela. Scenariusz obejmuje opiekę nad pacjentem (którym może być aktor, symulator lub kolega), a także wymaga przeprowadzenia wywiadu medycznego. Studenci odgrywają przypisane im role i podejmują odpowiednie działania, takie jak leczenie czy pielęgnacja pacjenta. Przebieg scenariusza zależy od interwencji podejmowanych przez studentów.
Każda sesja symulacyjna powinna jak najwierniej odwzorowywać warunki rzeczywiste współpracy z pacjentem, w tym sytuacje takie jak agresja pacjentów czy roszczeniowe zachowanie członków rodziny, co nazywane jest wiernością środowiskową. W trakcie realizacji scenariusza studenci zdobywają kluczowe umiejętności, takie jak: komunikacja interpersonalna, praca zespołowa, przywództwo, podejmowanie decyzji, ustalanie priorytetów w sytuacjach pod presją oraz zarządzanie stresem. Przebieg scenariusza zależy od zaangażowania studentów oraz ich umiejętności w zastosowaniu posiadanej wiedzy i doświadczenia.
Debriefing, czyli Podsumowanie
Ostatnia i najważniejsza część symulacji. Polega na kontrolowanym omówieniu zrealizowanego scenariusza w komfortowych i bezpiecznych warunkach. Studenci dowiadują się, jakie elementy wykonane zostały prawidłowo, a które należy skorygować i udoskonalić. Nauczyciel prowadzący może wykorzystać materiały audio- video odtworzyć wykonane przez uczących się czynności. Podczas debriefingu każdy student ma prawo wyrazić swoje zdanie i wyciągnąć wnioski na przyszłość, a także przeanalizować własne uczucia i doświadczenia z wykonanej pracy w scenariuszu. Symulacja wywiera duży wpływ na sferę emocjonalną studentów. Debriefing umożliwia omówienie uczuć i sformułowanie krytycznej i konstruktywnej oceny. Celem debriefingu jest zbadanie jak bardzo studenci zbliżyli się swoim działaniem do określonego celu, a także zaobserwowanie co jest potrzebne, aby pokonać pojawiające się braki pomiędzy działaniem studentów a wyznaczonymi założeniami. Debriefing jest okazją do przedyskutowania celów scenariusza, jego przebiegu, a także określenia wiedzy, umiejętności i zachowania studentów.
Zalety symulacji medycznych
Zajęcia oparte na symulacji medycznej umożliwiają szybsze i skuteczniejsze przygotowanie do zawodu niż tradycyjne metody edukacyjne. Symulacja zapewnia studentom doskonałe warunki do rozwijania i sprawdzania zdobytych umiejętności klinicznych, zarówno technicznych, jak i nietechnicznych, przy jednoczesnym wyeliminowaniu ryzyka dla pacjentów.
- Zwiększona precyzja wykonywanych czynności;
- Użycie autentycznego sprzętu medycznego w warunkach symulowanych;
- Praktyczne ćwiczenia procedur inwazyjnych;
- Możliwość wielokrotnego powtarzania umiejętności oraz ich oceny i analizy;
- Umożliwienie popełniania błędów i analizowanie ich konsekwencji w bezpiecznym środowisku;
- Brak ryzyka dla pacjentów i uczestników szkoleń;
- Jednolite przeprowadzanie tego samego scenariusza przez wszystkich studentów;
- Planowanie edukacji klinicznej zgodnie z potrzebami uczniów i programem nauczania, a nie zależnie od dostępności pacjentów;
- Ekspozycja na rzadkie i skomplikowane przypadki kliniczne;
- Możliwość analizy i wyciągania wniosków zaraz po zakończeniu sesji w ramach debriefingu;
- Tworzenie realistycznych scenariuszy szkoleniowych, które ułatwiają studentom przeniesienie wiedzy i umiejętności zdobytych w trakcie szkoleń na rzeczywiste sytuacje kliniczne.
Validate your login