Katatonia: co to jest i jakie ma objawy?

Katatonia to stan psychiczny, który może prowadzić do zaburzeń w zachowaniu, ruchu i świadomości. Choć rzadko spotykana, katatonia jest poważnym problemem, który wymaga diagnozy i leczenia. Zwykle jest związana z różnymi zaburzeniami psychicznymi, ale może również występować w kontekście innych chorób medycznych. Warto przyjrzeć się bliżej temu, czym jest katatonia, jakie są jej objawy oraz jak się ją leczy.

Co to jest katatonia?

Katatonia to zespół objawów neurologicznych i psychicznych, który może występować w ramach różnych zaburzeń psychiatrycznych. Główne cechy katatonii to:

Zaburzenia ruchowe – obejmujące zarówno nadmierną aktywność, jak i całkowity brak ruchów.
Zmiany w postawie i reaktywności – chory może przybierać nienaturalne pozycje ciała i nie reagować na bodźce z otoczenia.
Brak kontaktu z rzeczywistością – pacjent może być w stanie półświadomości lub całkowicie nieświadomy otaczającego go świata.
Katatonia nie jest samodzielnym zaburzeniem, ale raczej objawem innych stanów psychicznych lub medycznych. Zwykle jest związana z ciężkimi zaburzeniami psychiatrycznymi, takimi jak schizofrenia, zaburzenia afektywne, zaburzenia depresyjne czy zaburzenia dwubiegunowe. Może także wystąpić w wyniku ciężkiego zatrucia, chorób neurologicznych lub w wyniku reakcji na leki.

Jakie są objawy katatonii?

Objawy katatonii mogą przybierać różne formy, a ich nasilenie i charakter zmieniają się w zależności od osoby oraz przyczyny stanu. Istnieje kilka głównych objawów, które charakteryzują katatonię:

Sztywność mięśniowa (stupor katatoniczny) – pacjent może przestać poruszać się, nie reagować na bodźce z zewnątrz i przybierać nienaturalne, sztywne pozy. Może także utrzymywać te pozycje przez długi czas.
Echolalia i echopraxja – pacjent może powtarzać słowa (echolalia) lub naśladować ruchy innych osób (echopraxja).
Negatywizm – pacjent może odmawiać wykonywania poleceń, sprzeciwiać się nawet prostym działaniom, jak poruszanie się czy mówienie.
Agitacja i nadmierna aktywność ruchowa – w niektórych przypadkach katatonia objawia się nadmierną aktywnością fizyczną, której nie można kontrolować.
Autonomiczne objawy fizjologiczne – mogą pojawić się zmiany w częstości oddechów, ciśnieniu krwi, temperaturze ciała czy pracy serca.
Mutyzm – pacjent może zaprzestać mówienia, nawet jeśli nie ma fizycznych przeszkód do komunikacji.
Parakineza – występują nienaturalne, mimowolne ruchy ciała, które mogą być mylone z drżeniem lub tikami.

Co powoduje katatonię?

Katatonia może wynikać z różnych przyczyn, zarówno psychiatrycznych, jak i medycznych. Oto niektóre z najczęstszych przyczyn katatonii:

Zaburzenia psychiczne – katatonia jest często związana z poważnymi zaburzeniami psychiatrycznymi, takimi jak:
Schizofrenia – szczególnie w stanach zaostrzenia choroby.
Zaburzenia dwubiegunowe – katatonia może wystąpić w ramach manii lub depresji.
Ciężka depresja – zwłaszcza w przypadku depresji psychotycznej.
Zaburzenia afektywne – związane z wahaniem nastrojów i emocji.
Zatrucia i choroby somatyczne – katatonia może pojawić się również w wyniku:
Zatrucia substancjami – np. lekami, alkoholem, narkotykami.
Choroby neurologiczne – np. choroba Parkinsona czy zwyrodnienie korowo-podstawne.
Infekcje i inne choroby somatyczne, które mogą wpływać na centralny układ nerwowy.
Reakcje na leki – niektóre leki psychotropowe i neuroleptyki mogą wywoływać objawy katatoniczne jako efekt uboczny, zwłaszcza przy dużych dawkach.

Stres i traumatyczne wydarzenia – w rzadkich przypadkach katatonia może być reakcją na silny stres, traumę lub przemoc psychologiczną.

Jak diagnozuje się katatonię?

Diagnostyka katatonii opiera się na szczegółowym wywiadzie medycznym i obserwacji objawów. Lekarze korzystają z różnych narzędzi diagnostycznych, takich jak:

Wywiad psychiatryczny – rozmowa z pacjentem lub rodziną pacjenta pozwala na określenie potencjalnych przyczyn katatonii, jak historia zaburzeń psychicznych, chorób neurologicznych lub stosowanych leków.
Testy neurologiczne – pozwalają wykluczyć inne choroby neurologiczne, które mogą powodować podobne objawy.
Skala katatonii – istnieją specjalistyczne narzędzia oceny, jak np. skala Bush-Francis Catatonia Rating Scale (BFCRS), które pomagają określić stopień nasilenia katatonii.

Leczenie katatonii

Leczenie katatonii zależy od jej przyczyny i stopnia nasilenia objawów. W większości przypadków obejmuje ono:

Leczenie farmakologiczne – w leczeniu katatonii często stosuje się:

Benzodiazepiny – leki uspokajające, które pomagają zmniejszyć napięcie mięśniowe i poprawić mobilność.
Neuroleptyki (antypsychotyki) – w przypadku katatonii związanej z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak schizofrenia.
Leki przeciwdepresyjne – w przypadku, gdy katatonia występuje w kontekście depresji.
Elektrowstrząsy (ECT) – w przypadku ciężkich, nieleczonych stanów katatonii, które nie reagują na leki, elektrowstrząsy mogą być skuteczną metodą leczenia.
Opieka psychiatryczna i psychoterapia – w przypadku, gdy katatonia jest wynikiem zaburzeń psychicznych, istotną rolę odgrywa długoterminowe leczenie psychiatryczne oraz terapia.

Katatonia to poważny stan, który wymaga odpowiedniej diagnozy i leczenia. Choć objawy katatonii mogą być przerażające, wczesna interwencja medyczna może znacząco poprawić rokowania. Istnieje wiele przyczyn tego zaburzenia, od poważnych chorób psychicznych po efekty uboczne leków czy zatrucia. Ważne jest, aby osoby doświadczające katatonii jak najszybciej skontaktowały się z lekarzem, który odpowiednio dostosuje leczenie do indywidualnych potrzeb pacjenta.