Fantomowe bóle - co to jest ?

Fantomowe bóle – przyczyny, objawy, leczenie

Bóle fantomowe to zjawisko, w którym osoba odczuwa ból lub inne wrażenia w części ciała, która została amputowana lub fizycznie nie istnieje. Najczęściej dotyczy to osób po amputacjach kończyn, ale może wystąpić również po mastektomii, usunięciu zębów czy narządów wewnętrznych.

Nie należy mylić bólu fantomowego z wrażeniem fantomowym – w tym drugim przypadku pacjent czuje brakującą część ciała, ale bez bólu.

• Dlaczego pojawiają się bóle fantomowe?

Zjawisko ma charakter neuropatyczny – jego przyczyną nie jest miejsce amputacji, lecz mózg i układ nerwowy.

• Najważniejsze mechanizmy:

Reorganizacja mózgu – obszary kory mózgowej odpowiedzialne wcześniej za amputowaną część zostają „przejęte” przez sąsiadujące rejony. Może to prowadzić do błędnej interpretacji bodźców jako bólu.

Nadwrażliwość nerwów w kikucie po amputacji – nerwy próbują wciąż „komunikować się” z utraconą częścią ciała.

Pamięć bólu – mózg może odtwarzać ból doświadczany przed amputacją.

Czynniki emocjonalne – stres, lęk i depresja nasilają objawy.

Bóle fantomowe występują u 60–80% osób po amputacji.

• Jakie objawy mogą wystąpić?

Charakter bólu jest bardzo indywidualny. Pacjenci opisują:

uczucie cięcia, pieczenia, kłucia

pulsowanie, drętwienie

wrażenie skręcania, wyginania brakującej kończyny

ból pojawiający się napadowo lub przewlekle

Często ból wzmacniają:
→ wahania temperatury, ucisk kikuta, zmęczenie, stres.

• Kto jest bardziej narażony?

Ryzyko wzrasta, gdy:

przed amputacją występował przewlekły ból

amputacja dotyczyła kończyny górnej

występuje ból kikuta po operacji

obecne są zaburzenia nastroju lub trauma

• Diagnostyka

Nie istnieje jedno badanie potwierdzające bóle fantomowe. Rozpoznanie odbywa się poprzez:

wywiad lekarski

oceny skali bólu

wykluczenie innych przyczyn (np. neuralgie, zakażenie kikuta)

• Leczenie bóli fantomowych

Terapia zwykle łączy różne metody:

Farmakoterapia

• Najczęściej stosuje się:

leki przeciwbólowe,

leki przeciwpadaczkowe (np. gabapentyna),

leki przeciwdepresyjne,

opioidy – w wyjątkowych przypadkach.

Terapie niefarmakologiczne

Terapia lustrzana – iluzja posiadania kończyny pomaga wyciszyć nieprawidłową aktywację mózgu

Fizjoterapia i TENS – stymulacja nerwów zmniejsza ból

VR i ćwiczenia wyobrażeniowe – nowoczesne metody przebudowy mapy mózgowej

Psychoterapia – radzenie sobie z traumą i stresem

Akupunktura, biofeedback – mogą przynieść ulgę u części pacjentów

• Interwencje specjalistyczne

W opornych przypadkach:

neuromodulacja rdzenia kręgowego

blokady nerwowe

chirurgia nerwów (np. TMR – przemieszczenie nerwu)

• Czy bóle fantomowe można wyleczyć?

U części osób bóle zmniejszają się lub znikają w ciągu kilku miesięcy po amputacji.
U innych mogą utrzymywać się latami, ale odpowiednie leczenie może znacząco poprawić komfort życia.