Czy można skutecznie zapobiegać demencji?

Demencja to nie jednostka chorobowa, ale zespół objawów wynikających z postępującego uszkodzenia mózgu, który prowadzi do pogorszenia funkcji poznawczych, utraty samodzielności, a ostatecznie – pełnej zależności od opiekunów. Najczęstszą postacią demencji jest choroba Alzheimera, ale w grę wchodzą również inne typy, jak otępienie naczyniowe, czołowo-skroniowe czy z ciałami Lewy’ego. Szacuje się, że na całym świecie żyje ponad 55 milionów osób z demencją, a liczba ta ma się potroić do 2050 roku. Pojawia się więc pytanie: czy można skutecznie zapobiegać demencji?

Przez wiele lat uważano, że demencja jest nieuchronnym skutkiem starzenia się mózgu. Jednak coraz więcej dowodów sugeruje, że nawet 30–40% przypadków demencji można by opóźnić lub jej zapobiec, jeśli zidentyfikuje się i skutecznie zmodyfikuje czynniki ryzyka.

W 2020 roku Lancet Commission on Dementia Prevention, Intervention, and Care przedstawiła 12 modyfikowalnych czynników ryzyka rozwoju demencji. Należą do nich:

- Niski poziom wykształcenia

- Nadciśnienie tętnicze

- Upośledzenie słuchu

- Palenie tytoniu

- Otyłość

- Depresja

- Brak aktywności fizycznej

- Cukrzyca

- Mała aktywność społeczna

- Spożywanie alkoholu w dużych ilościach

- Zanieczyszczenie powietrza

• Urazy głowy
•  

Wspólne działanie na te obszary może znacząco opóźnić początek choroby, a w wielu przypadkach – jej zapobiec.

Styl życia – fundament profilaktyki
 1. Aktywność fizyczna
Regularny wysiłek fizyczny poprawia krążenie mózgowe, zmniejsza insulinooporność, a także nasila neurogenezę i neuroplastyczność. WHO zaleca minimum 150 minut umiarkowanego wysiłku tygodniowo.

 2. Dieta
Dieta śródziemnomorska i dieta MIND (połączenie śródziemnomorskiej i DASH) wykazują działanie neuroprotekcyjne. Bogactwo warzyw, owoców jagodowych, ryb, orzechów i oliwy z oliwek korzystnie wpływa na zdrowie mózgu.

 3. Stymulacja umysłowa
Utrzymywanie aktywności intelektualnej (czytanie, nauka, rozwiązywanie łamigłówek, nauka języków) opóźnia pogarszanie się funkcji poznawczych.

 4. Zdrowe relacje społeczne
Izolacja społeczna zwiększa ryzyko demencji. Aktywność społeczna, wolontariat i utrzymywanie bliskich relacji są kluczowe dla zdrowia psychicznego i funkcji poznawczych.

 5. Sen
Niska jakość snu, a zwłaszcza bezdech senny, wiąże się ze zwiększonym odkładaniem beta-amyloidu w mózgu. Higiena snu jest coraz częściej traktowana jako ważny czynnik ochronny.

Profilaktyka medyczna – znaczenie kontroli chorób przewlekłych
- Leczenie nadciśnienia (zwłaszcza w średnim wieku) zmniejsza ryzyko demencji naczyniowej i alzheimerowskiej.

- Kontrola cukrzycy typu 2 zapobiega mikroangiopatii i zaburzeniom metabolicznym w mózgu.

- Leczenie depresji i zaburzeń słuchu również może przyczyniać się do lepszej ochrony poznawczej.

Choć wiele suplementów (np. witamina D, kwasy omega-3, kurkumina) było testowanych jako profilaktyka demencji, dotąd nie ma jednoznacznych dowodów, że którykolwiek z nich działa ochronnie, jeśli nie występują niedobory.

Obiecujące są badania nad:

- lekami przeciwcukrzycowymi (np. GLP-1),

- terapiami przeciwzapalnymi,

- immunoterapią beta-amyloidu i tau, ale dotyczą one raczej leczenia wczesnych faz demencji niż jej zapobiegania.

Tak, można skutecznie zapobiegać demencji – ale wymaga to długofalowych działań na wielu poziomach. Styl życia, kontrola chorób przewlekłych, stymulacja intelektualna i społeczna aktywność mają naukowo udowodniony wpływ na opóźnienie początku lub obniżenie ryzyka demencji. Choć nie istnieje „jedna tabletka na pamięć”, to codzienne, zdrowe wybory mogą być najskuteczniejszym narzędziem w profilaktyce tej wyniszczającej choroby.