Wpływ mikroplastiku na układ hormonalny człowieka

Plastik jest jednym z najczęściej wykorzystywanych materiałów na świecie. Szacuje się, że rocznie produkowanych jest ponad 400 milionów ton tworzyw sztucznych, z czego znaczna część trafia do środowiska naturalnego. Pod wpływem procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych większe fragmenty plastiku ulegają rozpadowi na cząstki o średnicy poniżej 5 mm, określane mianem mikroplastiku (MP), oraz jeszcze mniejsze – nanoplastiku (NP).

W ostatnich latach mikroplastik został wykryty w wodzie pitnej, powietrzu, soli morskiej, miodzie, mleku, a także w próbkach ludzkiego kału, krwi i łożyska. Odkrycia te potwierdzają, że mikroplastik może przedostawać się do organizmu człowieka różnymi drogami i potencjalnie wpływać na jego funkcje biologiczne, w tym endokrynne.

Charakterystyka mikroplastiku

Mikroplastik dzieli się na:

• Pierwotny – produkowany celowo w postaci mikrokulek stosowanych w kosmetykach, detergentach czy produktach przemysłowych.

• Wtórny – powstający w wyniku degradacji większych fragmentów plastiku (np. butelek, folii, opon).

Najczęściej spotykane typy polimerów to polietylen (PE), polipropylen (PP), polistyren (PS) oraz polichlorek winylu (PVC). Oprócz samego tworzywa, cząstki te zawierają liczne dodatki chemiczne – ftalany, bisfenol A (BPA), parabeny, stabilizatory UV i inne substancje mogące działać jak związki zaburzające gospodarkę hormonalną (EDCs – endocrine disrupting chemicals).

Mechanizmy wpływu mikroplastiku na układ hormonalny

Badania przedkliniczne wskazują kilka potencjalnych mechanizmów toksyczności mikroplastiku wobec układu hormonalnego:

1. Bezpośrednie działanie związków endokrynnie czynnych
   Mikroplastik uwalnia do środowiska substancje takie jak BPA czy ftalany, które mogą wiązać się z receptorami hormonalnymi (m.in. estrogenowymi, androgenowymi, tyreotropowymi), zaburzając fizjologiczną regulację hormonalną.

2. Akumulacja i transport toksyn
   Cząstki mikroplastiku działają jak nośniki dla innych zanieczyszczeń środowiskowych – metali ciężkich, pestycydów czy dioksyn – które mogą wnikać do tkanek i wpływać na funkcje endokrynne.

3. Stres oksydacyjny i stan zapalny
   Obecność mikroplastiku może prowadzić do zwiększonej produkcji reaktywnych form tlenu (ROS), co zaburza ekspresję genów odpowiedzialnych za regulację hormonalną oraz może uszkadzać komórki gruczołów dokrewnych.

4. Zakłócenie osi hormonalnych
   W badaniach na modelach zwierzęcych obserwowano zaburzenia w funkcjonowaniu osi podwzgórze–przysadka–gonady (HPG) oraz osi podwzgórze–przysadka–tarczyca (HPT), co może prowadzić do niepłodności, zaburzeń miesiączkowania, zmian w metabolizmie i wzroście ryzyka chorób metabolicznych.

Dowody naukowe i badania

• Badania na zwierzętach: U myszy narażonych na mikroplastik stwierdzono spadek poziomu testosteronu i estrogenu oraz uszkodzenia komórek Leydiga i pęcherzyków jajnikowych.

• Modele komórkowe: Ekspozycja komórek tarczycy na cząstki PS powodowała zmniejszenie sekrecji tyroksyny.

• Badania u ludzi: Wstępne dane wskazują na korelację między poziomem metabolitów ftalanów w moczu a zaburzeniami hormonalnymi, takimi jak przedwczesne dojrzewanie u dziewcząt czy obniżona płodność u mężczyzn.
  Jednak dowody epidemiologiczne wciąż są ograniczone i wymagają dalszych badań.

Znaczenie kliniczne i zdrowotne

Potencjalne skutki długotrwałej ekspozycji na mikroplastik obejmują:

• zaburzenia rozrodu i płodności,

• nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy i nadnerczy,

• wzrost ryzyka otyłości i insulinooporności,

• zaburzenia rozwoju płodu (działanie teratogenne EDCs).

Mikroplastik może więc stanowić nowe, globalne zagrożenie endokrynologiczne.

Podsumowanie 

Chociaż wpływ mikroplastiku na układ hormonalny człowieka nie został jeszcze w pełni poznany, dostępne dane wskazują na jego potencjalne działanie zaburzające gospodarkę hormonalną. Niezbędne są dalsze, wieloośrodkowe badania epidemiologiczne oraz opracowanie skutecznych strategii ograniczania ekspozycji populacji na mikroplastik.
Świadomość zagrożeń, jakie niesie zanieczyszczenie plastikiem, powinna stanowić priorytet dla zdrowia publicznego i polityki środowiskowej.