Histiocytoza – choroba rzadka, ale nie „tajemnicza”

Histiocytoza to grupa rzadkich chorób, w których dochodzi do nieprawidłowego namnażania się komórek układu odpornościowego – tzw. histiocytów. Należą do nich przede wszystkim komórki dendrytyczne i makrofagi. W prawidłowych warunkach chronią organizm przed infekcjami, ale w przebiegu histiocytozy zaczynają gromadzić się w tkankach i narządach, powodując ich uszkodzenie.

Histiocytozy mogą dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych, a ich przebieg bywa bardzo zróżnicowany – od łagodnych zmian skórnych po poważne, wielonarządowe choroby.

Rodzaje histiocytoz

Współczesna medycyna dzieli histiocytozy na kilka głównych grup. Najważniejsze z nich to:

1. Histiocytoza z komórek Langerhansa (LCH)

Najczęstsza forma, dawniej nazywana „histiocytozą X”. W LCH następuje niekontrolowany rozrost komórek Langerhansa – komórek układu odpornościowego znajdujących się m.in. w skórze. Choroba może być:

• jednonarządowa (np. zmiany w kościach, skórze),
• wielonarządowa, obejmująca także wątrobę, szpik, śledzionę czy układ hormonalny.

2. Sinus Histiocytosis with Massive Lymphadenopathy (choroba Rosai-Dorfmana)

Charakteryzuje się powiększonymi węzłami chłonnymi, najczęściej szyjnymi, oraz nagromadzeniem makrofagów. Zwykle ma łagodny przebieg.

3. Histiocytozy z komórek nie-Langerhansa

Do tej grupy należą różne rzadkie jednostki chorobowe, m.in.:

• Erdheim–Chester Disease (ECD) – przewlekła choroba z naciekami histiocytów w kościach długich, układzie moczowym czy sercowo-naczyniowym, często związana z mutacją BRAF.
• Juvenile Xanthogranuloma (JXG) – zazwyczaj łagodna postać u dzieci, objawiająca się żółtawymi guzkami na skórze.

Przyczyny i mechanizm choroby

Przez lata uważano, że histiocytozy mają podłoże wyłącznie zapalne. Obecnie wiadomo, że wiele z nich zachowuje się podobnie do chorób nowotworowych, ponieważ:

• wykazują mutacje genetyczne (m.in. w genie BRAF oraz MAP2K1),
• powstają wskutek nieprawidłowej aktywacji szlaków sygnałowych komórek odpornościowych.

Choroba nie jest dziedziczna. Uważa się, że rozwija się na skutek przypadkowych mutacji nabytych.

Objawy histiocytozy

Objawy zależą od typu choroby i zajętych narządów. Najczęstsze z nich to:

Zmiany w kościach

• ból kości,
• obrzęki,
• patologiczne złamania.

Zmiany skórne

• guzki, grudki, plamy o zróżnicowanym zabarwieniu,
• owrzodzenia,
• wysypki.

Objawy ogólne

• gorączka,
• osłabienie,
• utrata masy ciała.

Zajęcie narządów wewnętrznych

Może obejmować: wątrobę, śledzionę, płuca, przysadkę mózgową (prowadząc do moczówki prostej), węzły chłonne lub ośrodkowy układ nerwowy.

Diagnostyka

Rozpoznanie histiocytozy wymaga:

1. Biopsji

Pobranie fragmentu zmienionej tkanki i analiza mikroskopowa to klucz do diagnozy. W LCH charakterystycznym markerem jest białko CD1a i langeryna (CD207).

2. Badań obrazowych

• RTG i rezonans magnetyczny kości,
• tomografia komputerowa lub PET-CT przy podejrzeniu zajęcia narządów miękkich.

3. Testów laboratoryjnych

• ocena funkcji wątroby,
• badania hormonalne,
• morfologia krwi.

Leczenie histiocytoz

Terapia zależy od rodzaju i zaawansowania choroby.

LCH

• Leczenie systemowe: chemioterapia, kortykosteroidy.
• W niektórych przypadkach stosuje się nowoczesne inhibitory BRAF lub MEK.
• Zmiany ograniczone do jednego narządu często wymagają jedynie miejscowego leczenia lub obserwacji.

Erdheim–Chester Disease

• terapia celowana (np. inhibitory BRAF, MEK),
• leczenie przeciwzapalne.

Choroba Rosai–Dorfmana

Często może ustąpić samoistnie. W przypadkach objawowych stosuje się kortykosteroidy, immunoterapie lub leczenie chirurgiczne.

Rokowanie

Rokowanie jest bardzo zróżnicowane:

• postacie skórne i jednonarządowe mają zwykle dobry przebieg,
• przebieg wielonarządowy, zwłaszcza z zajęciem narządów krytycznych (szpik, wątroba, OUN), wiąże się z poważniejszym rokowaniem,
• dzięki terapiom celowanym wyniki leczenia w ostatnich latach znacznie się poprawiły.

Histiocytoza to grupa rzadkich chorób wynikających z nieprawidłowego rozrostu histiocytów. Choć może przyjmować bardzo różne formy – od łagodnych zmian skórnych po zagrażające życiu postacie wielonarządowe – współczesna diagnostyka i nowe terapie umożliwiają coraz skuteczniejsze leczenie. Wczesne rozpoznanie ma kluczowe znaczenie, zwłaszcza gdy choroba dotyczy dzieci.